Jedną z charakterystycznych cech dla jednostek ludzkich (czy też to rozpatrując nawet w szerszym kontekście całych społeczeństw bądź narodów) jest odnajdywanie w przeszłości pewnego wspólnego mianownika. Mianownik ten może mieć najróżniejsze konotacje odwołujące się do wspólnej tożsamości, pochodzenia albo uwarunkowań kulturowych. W każdym bądź razie znamienny jest fakt, iż takich nośników przeszłości jest niezmiernie wiele. 

W obecnych czasach wielokrotnie poszukuje się genezy własnej tożsamości (jednolitości), stąd licznym zainteresowaniem cieszą się badania genealogiczne i zjazdy rodzinne. Jednym z ciekawszych zjawisk jest nawiązywanie do bogatej, ale i trudnej historii szlacheckiej mającej wpływ na dzieje Rzeczpospolitej.

Dobrze widzianym jest mieć we własnych drzewie genealogicznym osobę z kręgów ziemiańskich czy szlacheckich a najlepiej bądź co bądź arystokratycznych. Nie powinno też zatem dziwić, iż wielokrotnie powtarzane sformułowanie mówiące, o tym iż np. „nasza rodzina wywodzi się ze starej, dobrej szlachty” jest używane nieco nad wyrost. Bowiem, o ile szlachectwo dziedziczone jest po mieczu, to znacznie łatwiej odziedziczyć „ziemiańskość” po kądzieli. Tym samym szukając śladów swojej przeszłości wiele osób stara się nawiązywać do dawnego stylu życia, etykiety i wzorów swoich nobilitowanych przodków, co tworzy zapotrzebowanie na literaturę tematu pozwalającej lepiej zrozumieć przeszłość tej warstwy społecznej.

Wychodząc naprzeciw temu zapotrzebowaniu w ostatnich latach, co rusz na naszym rynku wydawniczym pojawiają się pozycje odwołujące się do dawnych (nieco już odstających od współczesności) zasad etycznych i wzorców postępowania czy też życia wyższych sfer. Przykładem tego rodzaju książki jest praca autorstwa Tomasza Adama Pruszaka Ziemiański savoir-vivre z 2014 r., która ukazała się nakładem warszawskiego wydawnictwa PWN. Autor na kartach swojej pracy postanowił przybliżyć Czytelnikowi świat dawnych obyczajów i kultury ziemiańskiej.

W tym momencie warto wspomnieć, iż jest kolejna publikacja tego autora poświęcona dawnym tradycjom. Swoje wcześniejsze rozważania poświęcił ziemiańskim świętom i zabawom, gdzie analizował ich przebieg, a także to, co z tych tradycji pozostało we współczesnym świecie i zachowaniach ludzi. Należy zwrócić uwagę, iż obyczaje ziemiaństwa i arystokracji to nie jedyny krąg badań T. Pruszaka. Jak przystało na historyka sztuki swoje zainteresowania badawcze kieruje głównie ku polskiemu malarstwu oraz dziejom kultury materialnej.

Najnowsza spośród jego książek, o czym jak już wspomniano powyżej; dotyka szerokiej problematyki dawnej obyczajowości, kultury, ale obejmuje w swym zakresie również takie sfery codzienności jak ubiór czy posiłki.
Jak pisze we wstępie: „W książce tej próbuję opisać w sposób syntetyczny najbardziej charakterystyczne cechy genre (franc. ‚styl’) oraz sposobu szeroko rozumianego polskiego środowiska ziemiańskiego, w tym arystokracji, w okresie przedwojennym, z próbą odniesienia do czasów współczesnych”.

W końcowej zaś części wstępu wyraża swą ogólną konstatację, co do samej zawartości publikacji pisząc: „Niniejsza książka nie jest tylko opisaniem zamkniętej już przeszłości, nie jest też typowym podręcznikiem dobrym manier – stanowi raczej próbę przekazania tradycyjnych wartości i zasad obecnym pokoleniom, które powinny wybrać z nich to, co będzie najbardziej odpowiednie dla dzisiejszych czasów. Jest to równocześnie analiza naukowa. W pracy tej odnoszę się też w pewnym stopniu do współczesnego stylu życia polskich potomków ziemian, w tym arystokratów. Publikacja ta ma pomóc zwłaszcza młodszemu pokoleniu polskich ziemian w podtrzymaniu lub odnowieniu swojej toższamości kulturowej. Może też być pomocna dla wszystkich innych osób zainteresowanych poznaniem zasad savoir-vivre’u polskich tradycyjnych sfer wyższych”.

Książka liczy sobie dwadzieścia pięć rozdziałów. Każdy z nich dotyka zupełnie odrębnej sfery dawnej obyczajowości czy też kultury materialnej. Zasadniczo treść pracy skupia się na trzech głównych problemach. Pierwsza część dotyczy przede wszystkim sposobu i stylu życia. To z niej Czytelnik dowie się jak wyglądały relacje międzyludzkie w sferze ziemianiańskiej, jak wyglądały zasady współżycia społecznego czy też zapozna się z ówcześnie panującymi trendami w modzie. Z kolei z drugiej części Czytelnik dowie się wszelakich aspektów organizacji posiłku oraz stołu w domu ziemiańskim czy też arystokratycznym. Ponadto z lektury dowie się o tym, co jadano i jak przebiegały różne posiłki. W ostatnich rozdziałach zaś uwaga autora została skierowana na wszelkie sprawy tyczące się heraldyki i tytulatury, wychowania i edukacji dzieci oraz organizacji i urządzania wnętrza mieszkalnego. Niezwykle interesującym pozostaje ostatni rodział książki, który w swojej zawartości dotyka kwestii służby i jej pracy. Bez wątpienia umieszczenie tego rozdziału wpisuje się w tendencję coraz większych zainteresowań badawczych tą grupą zawodową w przedwojennej Rzeczpospolitej.

Dość interesującym eksperymentem wykorzystanym przez autora są zawarte w publikacji liczne odniesienia do współczesności. Szczególnie zaś do dzisiejszych potomków szlachty, ziemiaństwa oraz arystokracji. Okazuje się, iż pomimo ogromnych zmian jakie przyniosły lata PRL-u oraz niezwykle szybkie tempo zmian obyczajowych, technicznych i ekonomicznych w III RP potomkowie dawnego ziemiaństwa mają się dobrze. Mniemanie to wyłania się z własnego doświadczenia oraz obserwacji poczynionych przez autora w czasie prac na niniejszą publikacją. Odnotowuje on fakt, że współczesne ziemiaństwo stara się o legitymizację swojego pochodzenia poprzez kultywowanie dawnych obyczajów, wzorów czy też tradycyjnych zachowań, z których czerpała i czerpie szerokim garściami polska kultura. Nawiązuje do takich przykładów jak obecne siedziby rodowe czy współczesne bale, które mają stanowić korytarz pomiędzy tym, co przeszłe, a teraźniejszością.

Warto zwrócić uwagę na bibliografię, z której korzystał w czasie tworzenie owej pracy autor. Oprócz wykorzystania licznych opracowań, publikacji prasowych czy też wywiadów autor oparł swoją publikację na szerokiej gamie wspomnień, dzienników czy pamiętników. Swoją barwną opowieść o ziemianach ilustruje trafnym doborem właśnie tych wspomnień.

Wspomnień ludzi onegdaj tworzących ten ciekawy, niejednostronny i otoczony swoistą legendą espirit de corps wizerunek tej warstwy społecznej. Autor nie omieszkał również skorzystać z zasobów internetowych, co zdaje się, iż w dzisiejszej dobie internetu i ogromu zawartych tam informacji jest już pewnym standardem, którego nie trzeba się wstydzić, a którego zasoby można wykorzystać na różne wartościowe sposoby.

Choć książka ta aspiruje to miana analizy naukowej została napisana językiem przystępnym, nie sprawiającym trudności w odbiorze treści. Język nie nudzi swoją naukowością, bez wątpienia autor wyniósł cenną lekcję ze swoich poprzednich publikacji. Zasadnicza treść pracy, co chwila jest przeplatana fragmentami wspomnień i pamiętników co nadaje jej wielobarwności i tworzy przed Czytelnikiem panoramę tamtej epoki. W kwestii graficznej publikacja Ziemiański savoir vivre wpisuje się w kanon publikacji o charakterze albumowym, co jest też swoistym nawiązaniem do poprzednich publikacji tego autora. Wydana w twardej oprawie, na kredowym papierze otwiera przed Czytelnikiem fizyczną przyjemność lektury.

Praca została wzbogacona w sferze ilustracyjnej, w głównej mierze o doskonałej jakości zdjęcia z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz zbiorów osób prywatnych. Samo w sobie dodaje też książce smaku i sprawia, że nie jest jedynie lekturą bez przykładów. Albowiem pisanie o dawnych obyczajach, modzie i kulturze materialnej wymaga w pewnym sensie popierania słowa pisanego obrazem.

Niestety wiąże się to z dość wysoką ceną publikacji, co też w wielu przypadkach pomimo ciekawego tematu może zniechęcić część grona czytelniczego do jej nabycia. Biorąc jednak pod uwagę jakość samego wydania, książka ta będzie z pewnością ozdobą niejednej osoby kolekcjonującej książki. Oczywiście jak wiele publikacji i ta nie jest pozbawiona wad. Nie tyczą się one w zasadzie warstwy merytorycznej treści, której nie można w sumie nic zarzucić, bowiem jak wskazano wcześniej została ona oparta na licznej bibliografii, z której stworzono wartościowy obraz przekroju polskiego ziemiaństwa. Poza tym zarówno wykorzystania aparatu naukowego jak i dobór materiału źródłowego sprawiają, że jest to publikacja wartościowa.

Pod adresem autora (bądź też wydawnictwa) odnoszą się dwa zarzuty. Pierwszy z nich dotyczy zastosowania przypisów. W książce wykorzystano bardzo nietrafiony i mało czytelny trend anglosaski polegający na umieszczeniu przypisów na samym końcu pracy. Jak wiadomo ten rodzaj usytuowania aparatu naukowego na końcu powoduje u Czytelnika wybicie z rytmu lektury i niejako utrudnia odbiór treści, co związane jest z wielokrotnym kartkowaniem, by przekonać się na podstawie czego powstał dany fragment pracy. Być może wynika to z faktu przyjętej konwencji wydania, gdyż książka swoją formą przypomina album.

Dziwi brak zawarcia w publikacji słowniczka terminów. Jak przystało na tego rodzaju książkę, treść zawiera w sobie wiele słów, których już dziś nie używa się i mogą spotkać się z niezrozumieniem ze strony Czytelnika. I choć znaczenie części zwrotów czy też sformułowań autor rozwija w nawiasach, pozostaje w tym niekonsekwentny, co w pewnym momentach utrudnia pełny odbiór treści zawartych w publikacji.

Książka Ziemiański savoir-vivre jest pozycją przekrojową, traktującą ogólnie o wszelkich aspektach życia ziemiańskiego. Opisuje ona zwięźle najważniejsze domeny dawnej warstwy ziemiańskiej. Z racji faktu, iż porusza ona szeroko tą tematykę stanowi wręcz dobry wybór dla Czytelnika, który zechce rozpocząć bardziej dociekliwe badania w tym kierunku. Dzięki bogatej we wspomnienia, pamiętniki oraz dzienniki bibliografii zainteresowany Czytelnik bez trudu będzie mógł się zagłębić w świat dawnego high life. Napisana w sposób przystępny i wydana w pięknej formie, z ogromną ilością materiału ilustracyjnego będzie stanowić z całą pewnością doskonałe uzupełnienie każdej domowej biblioteczki. Książka ta jest zatem swoistym kompendium informacji, czy też wiedzy o obyczajowości polskiego ziemiaństwa.